روایات اسلامی مملو از گزاره هایی است که آثار سوء ظلم و نتایج هلاکت بار دنیوی و اخروی آن را مورد اشاره قرار می دهد. از روايات استفاده مى شود كه مجازات و كيفر ظلم و ستم سريع تر از هر گناه ديگرى به انسان مى رسد؛ همان گونه كه نيكوكارى درباره ديگران سريع تر از كارهاى خير ديگر پاداشش به انسانها خواهد رسيد. از روايات اسلامى استفاده مى شود كه خدا در همين دنيا ظالمانى بر ظالمان ديگر مسلط مى كند كه از آنها انتقام بگيرند. نکته ديگری که از روايات استفاده می شود، این است که گویی ظالم در همان لحظه كه ظلم مى كند بخشى از دين و ايمان خود را از دست مى دهد و اين انتقام بزرگى است.

انگيزه هاى نامعقول و ظالمانه اى برای بسيارى از زندان های دنياى ديروز و امروز وجود دارد. زندان انتقامى كه جبّاران يا اربابان ظالم براى انتقام گرفتن از مردم يا رعايا استفاده می كنند. زندان براى درهم شكستن مقاومت روحى يا جسمى مبارزان راه حق، زندان برای از بين بردن رابطه رهبرى رهبران با پيروان آنها، زندان براى رفع مزاحمت عالم، مخترع یا فرماندهانی كه مزاحم خودكامگى اربابان زر و زور شده اند. زندان بخاطر پاكى كه عجيب ترين نوع زندان در طول تاريخ است.

این آیه می فرماید: «وَ إِن تَعْفُواْ وَ تَصْفَحُواْ وَ تَغْفِرُواْ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ (اگر عفو كنيد و چشم بپوشيد و ببخشيد، [خدا شما را مى‏ بخشد] چرا كه خداوند بخشنده و مهربان است). عفو گام نخست و به معنى گذشت و ترك انتقام است، و صفح گام دوم و به معنى ناديده گرفتن و فراموش کردن می باشد، و غفران به معنى پوشانيدن آثار خطا و گناه است، كه مردم هم آن را به فراموشى بسپارند. اين آخرين مرحله و برترين مقامات انسان هاى با ايمان در برابر خطاهاى ديگران می باشد.

فضیلت عفو و نکوهش انتقام در سخنان معصومین(ع) بازتاب وسیعی دارد. پیامبر(ص) می فرمایند: «روز قيامت، صدا مى زنند: هر كس اجر او بر خدا است وارد بهشت شود. گفته مى شود چه كسى اجرش بر خدا است؟ در پاسخ مى گويند: كسانى كه مردم را عفو كردند». آن حضرت در حدیثی می فرمایند: «بهترین اخلاق در دنیا و آخرت، عفو و گذشت در مقابل کسی است که به شما بدی کرده». امام علی(ع) می فرمایند: «عفو و گذشت تاج فضايل اخلاقى است». همچنین می فرماید: «بدترين مردم كسى است كه عفو نمى كند». و ... .

فضیلت عفو و گذشت، نباید سبب جرأت مجرمان شود، بلکه احتمال مجازات به عنوان اهرمی برای حفظ نظم جامعه و پيش گيرى از تكرار جرم، باید همیشه وجود داشته باشد. امام علی(ع) در این رابطه می فرماید: «عفو درباره كسى است كه به گناه خود اعتراف دارد نه در مورد كسى كه بر گناه اصرار دارد». در اینجا دو مطلب قابل توجه است: اولا: نبايد به بهانه اين كه عفو و گذشت سبب جرات مجرمان می شود، به انتقام جويى پرداخت. ثانیا: اجراى حدود و تعزيرات شرعيه از واجبات است و عفو جز در موارد منصوص روایات جایز نیست.

«عفو و گذشت» آثار شگفت انگیز مادی و معنوی فراوانی دارد. این کار، دشمنی را به دوستی بدل مى سازد به ویژه زمانى كه بدی با خوبی پاسخ داده شود و با کاستن از دشمنی ها سبب بقاء حكومتها می شود. پیامبر(ص) می فرماید: «عفو پادشاهان سبب بقاء حكومت است». علاوه بر اینکه سدی در برابر كينه ورزی و خشونت بوده و سبب عزت، آبرو، سلامت روح و طول عمر می باشد. پیامبر(ص) می فرماید: «كسى كه عفوش افزون گردد، عمرش طولانى مى شود». امام على(ع) می فرماید: «عفو و گذشت به هنگام قدرت، سپرى در برابر عذاب الهی است». و ... .

امام علی(ع) در راستای رفع مزاحمت برخی دوستان می فرماید: «برادرت را با نيكى كردن به او سرزنش كن و شر وى را از راه بخشش دور ساز». از این رو امام(ع) پس از جنگ جمل نه انتقامى از آتش افروزان جنگ جمل گرفت و نه اموال آنها را به غنيمت برداشت؛ بلكه فرمان عفو صادر فرمود و همسر پيامبر(ص) را كه آتش افروز اصلى جنگ بود با احترام كامل به مدينه باز گرداند. از سویی رفتار پیامبر(ص) پس از فتح مکه نيز الگوی روشنی بر این مطلب است. در سیره آن حضرت نقل شده: «بدى را به بدى جزا نمى داد؛ بلكه مى بخشيد و صرف نظر مى كرد».

امام علی(ع) با توصیه به ترک «انتقام» و دعوت به «صبر» می فرمایند: «من كى آتش خشمم را فرو نشانم آيا هنگامى كه از انتقام ناتوانم و يا هنگامى كه قادر بر انتقامم؟». انسان خشمگين در برابر ظلم دو حالت دارد: گاه قصد انتقام دارد؛ اما توانایی آن را ندارد، اطرافیان او را به صبر دعوت می کنند، اما به مجرد توانایی بر انتقام، او را به عفو فرا می خوانند. لذا انتقام جويى در هیچ حالتی عاقلانه و صحيح نيست. مانند عفو عمومي پيامبر(ص) در فتح مكه و عفو امام(ع) در مورد اصحاب جمل با وجود توانايي بر انتقام، و...

مطابق روايات، كسانى مورد خشم و غضب امام عصر(عج) قرار مى گيرند كه حجت بر آنان تمام شده ولى لجاجت كرده و حجت خدا را نمى پذيرند. به فرموده امام صادق(ع) خداوند از بندگانش انتقام نمى گيرد مگر بعد از آنكه حجتش را انكار كنند.

خداوند در آيه 40 سوره «شوری» مقابله به مثل را حق مؤمنين مى شمرد تا دشمنان و افراد خطاكار خود را در امنيت نبينند. لکن با اشاره به مسأله عفو و گذشت و ترك انتقام جويى، می فرماید: «كيفر بدى مجازاتى همانند آن است و هر كس عفو و اصلاح كند اجر و پاداش او با خدا است». آیه 22 سوره نور نیز می فرماید: «بايد عفو و گذشت نمايند، آيا دوست نمى داريد خداوند شما را بيامرزد [حال كه چشم اميد به رحمت خدا داريد شما هم به ديگران رحم كنيد]».