پاسخ اجمالی:
روایات اسلامی مملو از گزاره هایی است که آثار سوء ظلم و نتایج هلاکت بار دنیوی و اخروی آن را مورد اشاره قرار می دهد. از روايات استفاده مى شود كه مجازات و كيفر ظلم و ستم سريع تر از هر گناه ديگرى به انسان مى رسد؛ همان گونه كه نيكوكارى درباره ديگران سريع تر از كارهاى خير ديگر پاداشش به انسانها خواهد رسيد. از روايات اسلامى استفاده مى شود كه خدا در همين دنيا ظالمانى بر ظالمان ديگر مسلط مى كند كه از آنها انتقام بگيرند. نکته ديگری که از روايات استفاده می شود، این است که گویی ظالم در همان لحظه كه ظلم مى كند بخشى از دين و ايمان خود را از دست مى دهد و اين انتقام بزرگى است.
پاسخ تفصیلی:
روایات اسلامی مملو از گزاره هایی است که آثار سوء ظلم و نتایج هلاکت بار دنیوی و اخروی آن را مورد اشاره قرار می دهد. از رسول خدا نقل شده است که فرمود: «بَيْنَ الْعَبْدِ وَ الْجَنَّةِ سَبْعُ عِقابٍ أهْوَنُهَا الْمَوْتُ. قالَ أنَس: قُلْتُ: يا رَسُولَ اللَّهِ! ما أصْعَبُها؟ قالَ: الْوُقُوفُ بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، إذا تَعَلَّقَ الْمَظْلُومُونَ بِالظّالِمِينَ؛[1] در ميان بهشت و انسان هفت گردنه مخوف است كه ساده ترين آنها مرگ است. انس از اصحاب رسول اللَّه (ص) مى گويد: عرض كردم اى رسول خدا! سخت ترين آنها كدام است؟ فرمود: حضور در پيشگاه خداوند متعال، در زمانى كه مظلومان دامن ظالمان را مى گيرند».[2]
آن حضرت در جای دیگری می فرماید: «إِيَّاكُمْ وَ الظُّلْمَ فَإِنَّ الظُّلْمَ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ الظُّلُمَاتُ يَوْمَ الْقِيَامَة؛[3] از ظلم بپرهيزيد، زيرا در روز رستاخيز كه هر عملى به شكل مناسبى مجسم مي شود، ظلم در شكل ظلمت تجسم خواهد يافت و پرده اى از تاريكى اطراف ظالمان را فرا خواهد گرفت». مي دانيم هر خير و بركتى هست در نور است و ظلمت منبع هر گونه عدم و فقدان است.
در حدیث دیگری از رسول خدا صلی الله علیه وآله می خوانیم: «الْمُلْكُ يَبْقَى مَعَ الْكُفْرِ وَ لَا يَبْقَى مَعَ الظُّلْمِ؛[4] حكومت ها ممكن است كافر باشند و دوام يابند، اما اگر ظالم باشند، دوام نخواهند يافت». این به آن خاطر است که ستم چيزى است كه اثر آن در همين زندگى دنيا سريع و فورى است. توجه به جنگ ها، اضطراب ها، ناراحتى ها، هرج و مرج هاى سياسى، اجتماعى، اخلاقى، بحران هاى اقتصادى در دنياى امروز نيز به خوبى اين حقيقت را ثابت می كند.[5]
همچنین از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «الظُّلْمُ نَدامَةٌ؛[6] ستمگرى پشيمانى است». با اينكه می دانيم ظلم سبب پشيمانى است، ولى به قدرى اين رابطه شديد است كه حضرت فرموده ستمگرى عين پشيمانى است. [7]
امام علی علیه السلام نیز در حديثی در بیان ماهیت و عاقبت ظلم می فرماید: «الظُّلْمُ فِى الدُّنيا بَوارٌ وَ فِي الْآخِرَةِ دَمارٌ؛[8] ظلم در دنيا مايه نابودى و در آخرت موجب هلاكت است». در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده: «الظُّلْمُ يَزِلُّ الْقَدَمَ وَ يَسْلُبُ النّعَمَ وَ يُهْلِكُ الْأُمَمَ؛[9] ظلم موجب لغزش و سلب نعمت و سبب هلاكت امت هاست».[10] ایشان همچنین فرموده اند: «بِئْسَ الزَّادُ إِلَى الْمَعَادِ، الْعُدْوَانُ عَلَى الْعِبَادِ؛[11] بدترين توشه براى آخرت ستم بر بندگان خداست».[12]
روایت شده است که دو نفر درباره دعوایی که میان شان واقع شده بود خدمت امام صادق عليه السلام رسیدند. هنگامى كه امام عليه السلام سخن آنها را شنيد فرمود: «بدانيد كسى كه با ظلم پيروز شود هرگز به خيرى دست نيافته است». سپس افزود: «...أَمَا إِنَّ الْمَظْلُومَ يَأْخُذُ مِنْ دِينِ الظَّالِمِ أَكْثَرَ مِمَّا يَأْخُذُ الظَّالِمُ مِنْ مَالِ الْمَظْلُومِ؛[13] بدانيد مظلوم از دين ظالم بيش از آنچه ظالم از مال مظلوم مى گيرد خواهد گرفت».[14]
نکته دقیقی که حدیث فوق نیز می تواند ناظر به آن باشد این است که گویی ظالم در همان لحظه كه ظلم مى كند بخشى از دين و ايمان خود را از دست مى دهد و اين انتقام بزرگى است.
اضافه بر اين، از روايات استفاده مى شود كه مجازات و كيفر ظلم و ستم سريع تر از هر گناه ديگرى به انسان مى رسد؛ همان گونه كه نيكوكارى درباره ديگران سريع تر از كارهاى خير ديگر پاداشش به انسانها خواهد رسيد.
از امام باقر عليه السلام نقل شده است كه از قول رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «إِنَّ أَسْرَعَ الْخَيْرِ ثَوَاباً اَلْبِرُّ وَ إِنَّ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْيُ؛[15] سريع ترين چيزى كه ثوابش به انسان مى رسد نيكوكارى در حق ديگران و سريع ترين شرى كه كيفرش دامان انسان را مى گيرد ظلم و ستم است». اين مسئله به قدرى داراى اهميت است که حضرت در حديث ديگرى ظلم را یکی از اعمالی می داند که صاحب آنها نمی میرد مگر اینکه وبال و آثار سوءشان را ببیند.[16]
رسول خدا صلی الله علیه وآله نیز می فرماید: «مَا مِنْ ذَنْبٍ أَجْدَرَ أَنْ يُعَجِّلَ اللَّهُ لِصَاحِبِهِ الْعُقُوبَةَ فِي الدُّنْيَا مَعَ مَا يَدَّخِرُ لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْبَغْيِ وَقَطِيعَةِ الرَّحِمِ؛[17] سزاوارترين گناهانى كه خداوند عقوبتش را در دنيا به زودى به صاحبش مى رساند به اضافه كيفرهايى كه در آخرت براى او ذخيره كرده، ظلم و قطع رحم است».[18]
بررسی روایاتی از امیرالمؤمنین (ع) راجع به زمان و نوع عقوبت ظلم
در حدیثی از امام علی علیه السلام می خوانیم: «يَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ، أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ؛[19] روز عدالت براى ستمگر، سخت تر از روز ستم بر ستمديده است».
درباره اين روز، دو احتمال قابل طرح است: نخست اينكه منظور از آن روز رستاخيز است. بسيارى از شارحان نهج البلاغه این نظر را پذيرفته اند. در اين صورت شدت اين روز نسبت به روز ظلم و جور آشكار است. دنيا و ستم هاى ستمگران هرچه باشد به سرعت مى گذرد اما مجازات آنها در قيامت پايدار و برقرار است.
تفسير ديگر اينكه منظور از روز اجراى عدالت اعم از دنيا و آخرت است. زيرا تاريخ نشان مى دهد كه بسيارى از ظالمان در همين دنيا به مجازات هاى سختى گرفتار شده اند.
با توجه به مطلق بودن كلمه «عدل» تفسير دوم مناسب تر به نظر مى رسد. به خصوص که می بینیم خود آن حضرت در جایی دیگر می فرماید: «لِلظَّالِمِ غَداً يَكْفِيهِ عَضُّهُ يَدَيْهِ؛[20] ظالم فردايى دارد كه هر دو دست خود را با دندان مى گزد و همين براى او كافى است».[21]
امام عليه السلام همچنين در عهدی که برای مالک اشتر نوشت، تصریح می کند: «وَ لَيْسَ شَيْءٌ أَدْعَى إِلَى تَغْيِيرِ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ تَعْجِيلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَةٍ عَلَى ظُلْمٍ، فَإِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ دَعْوَةَ الْمُضْطَهَدِينَ وَ هُوَ لِلظَّالِمِينَ بِالْمِرْصَادِ؛[22] بدان هيچ چيز در تغيير نعمت هاى خداوند و تعجيل انتقام و كيفر او از اصرار بر ظلم و ستم سريع تر نيست، زيرا خداوند دعاى مظلومان را علیه تو مى شنود و در كمين ستمكاران است». اين جمله هشدار كوبنده اى به ظالمان است كه بدانند مجازات كيفر آنها تنها حواله به قيامت نمى شود، بلكه در اين جهان نيز گرفتار كيفر اعمال خود خواهند شد. آن هم نه در دراز مدت، بلكه در كوتاه مدت. در كلمات قصار آن حضرت نيز آمده است: «مَنْ عَمِلَ بِالْجَوْرِ عَجَّلَ اللَّهُ هُلْكَهُ؛[23] كسى كه ستم كند خداوند در هلاكت او تسريع مى كند».[24]
از آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى نيز استفاده مى شود كه خدا در همين دنيا ظالمانى بر ظالمان ديگر مسلط مى كند كه از آنها انتقام بگيرند. امام باقر عليه السلام در حديثى مى فرمايد: «مَا انْتَصَرَ اللَّهُ مِنْ ظالِمٍ إِلّا بِظالِمٍ وَ ذلِكَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ: "وَ كَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً"؛[25] خداوند از ظالمان به وسيله ظالمان انتقام مى گيرد و اين همان است كه در قرآن (آیه ۱۲۹ سوره انعام) فرمود: "اين گونه بعضى از ظالمين را بر بعضى مسلط مى كنيم"».[26]
در حديث دیگری نیز از آن امام مى خوانيم كه فرمود: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَظْلِمُ بِمَظْلِمَةٍ، إِلَّا أَخَذَهُ اللَّهُ بِهَا فِي نَفْسِهِ وَ مَالِهِ؛[27] هيچ كس بر ديگرى ستم نمى کند، مگر اينكه خداوند به سبب آن ظلم او را كيفرى در جان يا در مالش می دهد».[28]
امیرالمؤمنین علیه السلام درباره نوع مواجهه خداوند با ظلم هایی که انسان بر خود و دیگران روا داشته، می فرماید: ظلم و ستم بر سه گونه است: ستمى كه هرگز بخشوده نمى شود و ستمى كه بدون مجازات نخواهد بود و ظلمى است كه از آن صرف نظر مى شود و باز خواست ندارد. اما ظلمى كه بخشوده نخواهد شد «شرك به خدا است». خداوند در آیه 48 سوره نساء مى فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ؛ خداوند هيچ گاه از شرك به خود در نمى گذرد». اما ظلمى كه بخشوده مى شود، ستمى است كه بنده با گناهان صغيره به خويشتن كرده است و اما ستمى كه بدون مجازات نمى ماند، ستمگرى بعضى از بندگان به برخى ديگر است.[29] قصاص در آنجا بسيار سخت است.[30]
منابع:
پيام امام امير المومنين (ع)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.