پاسخ اجمالی:
یاد شدن از عدالت به عنوان تسکین دهنده قلب ها در بیانات دیگر معصومین نیز مسبوق به سابقه است. این عدالت در زمینه خانواده زمینه شکل گیری احسان و درستکاری زن و مرد در حق هم را پدید می آورد، در حوزه اقتصاد موجب کاهش فاصله طبقاتی و تبعیض و ظلم در حق مردم و در سایر حوزه های اجتماعی و عمرانی زمینه ساز افزایش برکات و پدید آمدن آبادانی و اصلاح کار خلق و... می گردد و همه این موارد موجب اطمینان خاطر و تسکین دل ها می گردد.
پاسخ تفصیلی:
تعابیر زیبا از آثار عدالت
بعداز وفات پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) اتفاقاتی افتاد که منجر به ایراد خطبه ای معروف به خطبه فدکیه از سوی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها ) شد. در یکی از فرازهای بسیار مهم این خطبه آن حضرت درباره موضوع «عدل» می فرماید: «فَرَضَ اللَّهُ الْعَدْلَ تَسْكِيناً لِلْقُلُوب»(1)؛ (خداوند عدالت را فریضه ای جهت تسکین قلب ها قرار داد). این سخن به چه معناست و عدل چگونه می تواند چنین اثر آرامش بخشی داشته باشد؟
پیش از پاسخ به این سؤال باید این نکته را ذکر کرد که چنین توصیفی از عدل و عدالت، در بیانات قرآنی و حدیثی دیگر و با مضامینی مشابه، مسبوق به سابقه است. مثلا می بینیم که حضرت علی(علیه السلام) عدالت را آرامش بخش تر و گواراتر از نیازهای حیاتی ای همچون نوشیدن آب برای انسان تشنه می داند(2) و گسترش و اجرای آن را مایه سرور حاکم اسلامی معرفی کرده است.(3) همچنین در بیانی دیگر از امام صادق(علیه السلام) عدالت شیرین تر از عسل و نرم تر از خامه و خوش بو تر از مشک معرفی شده است.(4) به نظر می آید این توصیفات برای عدالت به خاطر جوانب مختلف و کارکردهای متنوع و اثرات پربرکت آن است. جوانب و کارکردها و آثاری که در بیانات قرآنی و حدیثی بسیار مورد توضیح و تأکید و تذکر قرار گرفته اند.
عدالت جنبه ها مختلفی دارد و به نظر می آید، «آرامش» مورد اشاره در آن حدیث فاطمی در تمامی این جنبه ها نمود دارد با این حال برجسته ترین آثار «آرامش» آن را می توان در عدالت خانوادگی و عدالت اقتصادی یافت.
عدالت در حوزه خانواده
در حوزه خانه و خانواده و موضوعات مربوط به زنان، دستورات مختلفی برای رعایت عدالت در قرآن صادر شده است. برای مثال در آیات 3، 4، 127 و 129 سوره نساء، هم دستور داده شده که حقوق مالی زنان بر اساس عدالت پرداخت گردد و هم در موارد تعدد زوجات، تصریح شده که اداره اقتصادی آنها نیز بایستی همراه با عدالت باشد. تأکید بر اجرای دقیق عدالت به ویژه در این حوزه خاص تا آنجاست که اگر کسی امکان اجرای چنین عدالتی را نداشته باشد، از به همسری گرفتن بیش از یک زن نهی شده. این تأکید از آن روست که گرایش همسران به همدیگر را افزایش می دهد و موجب رشد مهر و محبت و اعتماد در میان آنها می گردد و در نتیجه پدید آمدن آرامش و ایثار را در فضای خانه شان تضمین می کند. عدالت در خانواده، زمینه شکل گیری احسان و درستکاری زن و مرد را در حق یکدیگر فراهم می کند و این موضوع نیز سهم بسزایی در تسکین یافتن دل های آنها در محیط خانه پیدا می کند.
عدالت در حوزه اقتصادی
اجرای عدالت در زمینه مسائل اقتصادی از چيزهايى است كه همه عاشق آن اند و نخستين شرط نظام جامعه اسلامى شمرده مى شود ولى كمتر كسى از حكمرانان و زمامداران تاريخ توانسته اند آن را اجرا كنند جز انبياء و اوصياء كه همواره در خط عدالت گام برمى داشتند هرچند هميشه با موانعى روبرو بودند. با اين كه همه، آثار شوم ظلم و بى عدالتى را مى دانند ولى از آنجا كه رسيدن به جاه و مقام و شهوات و ثروت ها از طريق عدالت كمتر ميسر مى شود رو به ظلم و جور آورده و مطامع خود را گاهى با صراحت و گاهى حتى به نام عدالت پيگيرى مى كنند.(5) به هر حال برای اجرای عدالت در حوزه اقتصادی، دستورهای اسلامی فراوانی در آیات و روایات بیان شده است.
برای مثال در آیه 7 سوره حشر می بینیم که با هدف تعدیل ثروت اقتصادی و گردش درست سرمایه و توزیع عادلانه ثروت و درآمدها، مصارف شش گانه ای برای «فئ» به عنوان یکی از مالیات های اسلامی وضع شده که در صورت اجرای صحیح و کامل، عدالت به همه مراکز و اقشار تعمیم می یابد و طعم شیرین آن را همه اقشار جامعه می چشند یا مثلا در آیه 35 سوره اسرا، با بیان عاقبت خیر و نیکوی رعایت عدالت در معاملات اقتصادی، بر لزوم رعایت آن تأکید شده است. از دیگر سو در بیاناتی از امام علی(علیه السلام)، رعایت انصاف و عدالت موجب رفع اختلاف و ایجاد الفت و آرامش(6) و دوام محبت بین مردمان(7) معرفی شده و حتی اجرای آن به عافیت و سلامتی تشبیه شده است.(8)
همه این تأکیدات به این خاطر است که عدالت در زمينه مسائل اقتصادى هميشه مهمترين مشكل جوامع انسانى بوده است و غالب جنگ ها و نزاع هاى خونين و بسيارى از مفاسد اجتماعى، به خاطر زير پا گذاشتن اين اصل ظهور و بروز مى كند. اين مسأله، موضوع بيشترين پروندههاى دادگسترى ها را تشكيل مى دهد و به همين دليل براى ايجاد صلح و صفا و نظم و آرامش و مبارزه با مفاسد اخلاقى و انواع انحرافات، بايد نخست به سراغ احياى عدالت رفت.(9) همگان اذعان دارند که فقدان عدالت در جامعه موجب می شود برخی افراد اقدام به جرایمی نمایند تا به زعم خود عدالت را در حق خود اجرا کنند. پژوهش های محققین در حوزه جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی نیز بیانگر این حقیقت است که در محیط هایی که افراد احساس عدالت بیشتری را می نمایند آمار سرقت ها و جرائم نیز به شدت کاهش می یابد اما در محیط هایی که به افراد احساس عدالت منتقل نشده آمار جرائم و ناهنجاری ها به شدت افزایش می یابد و افراد اقدام به سرقت، کم کاری و کاری شکنی می نمایند.(10) نتیجه اینکه با از بین رفتن عدالت اقتصادی و گسترش ظلم و تبعیض، امنیت اجتماعی به گونه ای مورد تهدید قرار می دهد که آرامش قلب و اطمینان خاطری برای هیچ کس باقی نخواهند ماند.(11)
عدالت در دیگر حوزه های اجتماعی و عمرانی
علاوه بر بیانات دینی پیشین، قرآن مجید و سنت معصومین(علیهم السلام) سرشار از توصیفات و توصیه هایی است که بر آثار بسیار مثبت و آرامش آفرین اجرای عدالت در حوزه های گوناگون اجتماعی و عمرانی، دلالت دارند. امام علی(علیه السلام) در بیانات متعددی، عدالت را مبنای پایداری جهان(12) و موجب افزایش برکات(13) و پدید آمدن آبادانی(14) و اصلاح کار مردمان(15) و به صلاح شدن امور خلق(16) و بی نیاز شدن مردم(17) می داند. شاید به خاطر همین آثار و ارزش ها و اهمیت حاکم شدن شان است که خداوند متعال در قرآن صریحا و مستقیما دستور به عدل می کند(18) و حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نیز آن را مایه آرامش و تسکین دل ها می داند.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.